Σακχαρώδης Διαβήτης στον σκύλο

Αγαπητοί αναγνώστες στο σημερινό άρθρο μου θα αναφερθώ στον σακχαρώδη διαβήτη στον σκύλο. Είναι μια πάθηση που εμφανίζεται όλο και πιο συχνά και  συνήθως απαντάται σε μεσήλικα και υπέρβαρα ζώα. Είναι 3 τύπων, ο τύπος 1 ή ινσουλινοεξαρτώμενος οφείλεται στην αδυναμίας της ενδογενούς παραγόμενης ινσουλίνης να αποτρέψει τον σχηματισμό κετονικών σωμάτων. Η ενδογενής παραγωγή ινσουλίνης μειώνεται ή σταματά τελείως με αποτέλεσμα να είναι αναγκαία η χορήγηση ινσουλίνης για την θεραπευτική αντιμετώπιση του διαβήτη αυτού.

                  Ο διαβήτης τύπου 2 η μη ινσουλινοεξαρτώμενος, οφείλεται στην αδυναμία της παραγόμενης ινσουλίνης να ελέγξει την υπεργλυκαιμία ενώ ελέγχει ικανοποιητικά την κέτωση. Σε αυτόν τον τύπο η ινσουλίνη που παράγεται από τον οργανισμό είναι αυξημένη, μειωμένη ή φυσιολογική , δεν είναι όμως αρκετή για να αντιστρέψει την αντίσταση  στην ινσουλίνη στους περιφερειακούς ιστούς. Επίσης παρατηρείται και μια αύξηση της παραγωγής γλυκόζης από το συκώτι. Το αποτέλεσμα αυτών των δυο παραμέτρων είναι η εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Η παχυσαρκία είναι ένας επιπλέον προδιαθετικός παράγοντας για την εμφάνιση της νόσου.

                    Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 3 ή δευτερογενής διαβήτης , οφείλεται στις επιπλοκές που προκαλούν διάφορα νοσήματα (παγκρεατίτιδα,υπερθυρεοειδισμός, υπερφλοιοεπινεφριδισμός) ,  ή στην χορήγηση φαρμάκων που προκαλούν αντίσταση στην ινσουλίνη (χορήγηση προγεσταγόνων). Ο δευτερογενής σακχαρώδης διαβήτης είναι συχνός στο σκύλο και στη γάτα ως επιπλοκή της παγκρεατίτιδας.

               Από την άποψη της παθοφυσιολογίας ο διαβήτης μπορεί να είναι απλός η επιλεγμένος (κετοξεωτικός). Στον απλό διαβήτη η μείωση της κατανάλωσης γλυκόζης από τους ιστούς οδηγεί στην υπεργλυκαιμία. Η υπεργλυκαιμία οδηγεί σε οσμωτική διούρηση που οδηγεί στην εμφάνιση των συμπτωμάτων του διαβήτη (πολυουρία, πολυδιψία).

              Με την πάροδο του χρόνου ο απλός διαβήτης μπορεί να εξελιχθεί σε κετοξεωτικό. Αυτό οφείλεται στο ότι η ανεπάρκεια της ινσουλίνης οδηγεί στην συσσώρευση λιπιδίων στο συκώτι με αποτέλεσμα η περίσσια αυτών να μετατρέπεται σε κετονικά σώματα τα οποία μαζί με την έντονη διούρηση μπορεί να οδηγήσουν στην έντονη αφυδάτωση και στο τέλος στην καταπληξία. Η αφυδάτωση μπορεί να επιδεινωθεί με τους εμετούς και την ανορεξία που προκαλείται από την διέγερση των χημειουποδοχέων από τα κετονικά σώματα.

              Τα συμπτώματα του απλού διαβήτη είναι η πολυουρία και η πολυδιψία, η απώλεια βάρους που είναι πιο συχνή στον σκύλο από ότι στη γάτα, η αιφνίδια

 τύφλωση από καταρράκτη  για την μεγάλη πλειοψηφία των σκύλων. Οι χρόνιες γαστρεντερικές διαταραχές μπορεί αν οφείλονται στην ύπαρξη παγκρεατίτιδας. Στον κετοξεωτικό διαβήτη στα παραπάνω συμπτώματα προστίθενται οι εμετοί , η ανορεξία , η μυϊκή αδυναμία και πολλές φορές και η άσχημη αναπνοή λόγω των κετονικών σωμάτων.

            Η διάγνωση του σακχαρώδη διαβήτη στηρίζεται στα τυπικά κλινικά συμπτώματα  σε συνδυασμό με την υπεργλυκαιμία σε νηστικό ζώο και την γλυκοζουρία. Στον κετοξεωτικό σακχαρώδη διαβήτη στα παραπάνω ευρήματα προστίθενται και η αζωθαιμία,, η υπονατριαιμία και η υπερκαλαιμία.           

                 Η θεραπεία του κετοξεωτικού διαβήτη περιλαμβάνει 4 στάδια, σε πρώτο στάδιο είναι η χορήγηση ορών, φυσιολογικό στην αρχή και μετά ορό δεξτρόζης ανάλογα με την υπεργλυκαιμία.,το δεύτερο στάδιο είναι η χορήγηση ινσουλίνης, το τρίτο η χορήγηση ηλεκτρολυτών και το τέταρτο είναι η διόρθωση της μεταβολικής οξέωσης.

Η θεραπεία του απλού διαβήτη στηρίζεται στην χορήγηση ινσουλίνης και στην κατάλληλη προσαρμογή της διατροφής του ζώου. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν διάφοροι τύποι ινσουλίνης τόσο αποκλειστικά για κτηνιατρική χρήση όσο και οι διάφοροι τύποι ανθρώπινης ινσουλίνης.

           Για την επιτυχία της θεραπείας είναι απαραίτητο η συχνή παρακολούθηση του ζώου για να ρυθμίζεται η δόση της ινσουλίνης Ο ιδιοκτήτης θα πρέπει να παρακολουθεί την συμπεριφορά του ζώου και να ελέγχει καθημερινά τα ούρα του για ύπαρξη κετονικών σωμάτων και γλυκοζουρία στα ούρα.. Τον πρώτο μήνα της θεραπείας πρέπει εβδομαδιαίως να υπολογίζεται η καμπύλη γλυκόζης. Σημαντικό ρόλο παίζει και η διατροφή του σκύλου. Στο εμπόριο υπάρχουν ειδικές τροφές για την πάθηση.

         Η θεραπεία του μη ινσουλινοεξαρτώμενου διαβήτη στηρίζεται στα  διατροφικά μέτρα και στην χορήγηση ουσιών που  εμποδίζουν την παραγωγή της γλυκόζης στο συκώτι και την απορρόφηση της από τον πεπτικό σωλήνα. Η παρακολούθηση της πορείας της θεραπείας πρέπει να γίνεται εβδομαδιαίως και για μεγάλο χρονικό διάστημα.

       Σημαντικό ρόλο έχει η πρόληψη για αυτό στα σκυλιά πρέπει αν αποφεύγονται η παχυσαρκία και η χορήγηση φαρμάκων που μπορούν να οδηγήσουν σε διαβήτη καθώς να αυξηθεί και η ασκηση τους. 

Εξωκρινής Παγκρεατική Ανεπάρκεια στον σκύλο

          Αγαπητοί αναγνώστες στο άρθρο αυτού του μήνα θα αναφερθούμε στην εξωκρινή ανεπάρκεια του παγκρέατος στον σκύλο. Όπως είναι γνωστό το πάγκρεας έχει διπλό ρόλο, από τη μία πλευρά είναι υπεύθυνο για τη έκκριση της ινσουλίνης, ορμόνης που ρυθμίζει το επίπεδο του ζαχάρου στο αίμα και από την άλλη εκκρίνει διάφορα ένζυμα στο έντερο τα οποία είναι υπεύθυνα για την πέψη των λιπών από τις τροφές. Όταν κάποια από αυτές τις λειτουργίες του διαταραχθεί τότε εμφανίζονται ο σακχαρώδης διαβήτης και η εξωκρινής παγκρεατική ανεπάρκεια.

       Ως εξωκρινής παγκρεατική ανεπάρκεια χαρακτηρίζεται το χρόνιο καχεξιογόνο νόσημα του σκύλου, που επέρχεται μετά από ατροφία ή καταστροφή μεγάλου τμήματος (πάνω από 85%)του παγκρεατικού ιστού και που χαρακτηρίζεται από κακή πέψη των τροφών και δευτερογενώς προκαλούμενη κακή απορρόφησή τους. Με άλλα λόγια ο σκύλος μας χάνει βάρος ενώ τρώει ,ίσως και παραπάνω από το κανονικό, και ως ιδιοκτήτες δεν βλέπουμε κάποια εμφανή συμπτώματα κάποιας αρρώστιας.

       Η συνηθέστερη αιτία της νόσου στο σκύλο είναι η ατροφία των αδενοκυψελών του παγκρέατος, η αιτιολογία της οποίας δεν έχει διευκρινιστεί πλήρως. Πιθανολογείται ότι οφείλεται σε διατροφικές διαταραχές, κληρονομικές ανωμαλίες, τοξικώσεις και ανοσολογικής αιτιολογίας η ιογενή  νοσήματα. Σε σκύλους μεγαλύτερης ηλικίας ως πιθανή αιτία θεωρείται η προοδευτική καταστροφή του παγκρεατικού ιστού εξαιτίας μιας χρόνιας παγκρεατίτιδας η οποία συνοδεύεται και από την εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη. Η εξωκρινής παγκρεατική ανεπάρκεια των νεαρών σκύλων που συνοδεύεται από σακχαρώδη διαβήτη οφείλεται σε συγγενή ατροφία του παγκρέατος.

         Στην εξωκρινή παγκρεατική ανεπάρκεια του σκύλου, λόγω της έλλειψης παγκρεατικών υγρών, εξαιτίας της καταστροφής του μεγαλύτερου τμήματος του παγκρεατικού ιστού, παρατηρείται αρχικά κακή πέψη των συστατικών της τροφής. Καθώς η ασθένεια προχωράει, η κατάσταση του ζώου επιβαρύνεται , καθόσον τα συμπτώματα του ζώου δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της κακής πέψης των τροφών αλλά και της κακής απορρόφησης των συστατικών της τροφής. Η κακή απορρόφηση της τροφής παρουσιάζεται λόγω μορφολογικών και λειτουργικών μεταβολών του βλεννογόνου του λεπτού εντέρου. Οι μορφολογικές μεταβολές αφορούν σε ατροφία των λάχνων του λεπτού εντέρου λόγω έλλειψης του παγκρεατικού υγρού το οποίο έχει τροφική επίδραση πάνω στις λάχνες του εντέρου. Οι λειτουργικές μεταβολές οφείλονται σε διαταραχές των ενζύμων του εντερικού βλεννογόνου καθώς και στην βακτηριακή υπερανάπτυξη , η οποία συμβαίνει λόγω της απουσίας του παγκρεατικού υγρού το οποίο έχει και αντιβακτηριακές ιδιότητες. Επίσης πολλές φορές στο σκύλο συνυπάρχει και ο σακχαρώδης διαβήτης, ο οποίος πιθανολογείται ότι είναι αποτέλεσμα των ορμονικών διαταραχών που συμβαίνουν λόγω της κακής πέψης και απορρόφησης των τροφών. Η έλλειψη βιταμινών και ιχνοστοιχείων που παρατηρείται στις εξετάσεις αίματος οφείλεται και αυτή στην κακή απορρόφηση των συστατικών της τροφής. Λόγω των ελλείψεων και των ορμονικών μεταβολών που παρατηρούνται, η κατάσταση του ζώου επιδεινώνεται και εμφανίζονται και άλλες νοσολογικές καταστάσεις όπως είναι ο σακχαρώδης διαβήτης και οι διάφορες αβιταμινώσεις τα οποία κάνουν την πρόγνωση της νόσου ιδιαίτερα σοβαρή.

        Τα συμπτώματα της εξωκρινής παγκρεατικής ανεπάρκειας είναι αποτέλεσμα των ορμονικών και λειτουργικών διαταραχών που αναφέραμε παραπάνω. Έτσι τα σκυλιά είναι αδύνατα εως τα όρια της απίσχνανσης ενώ τρέφονται με κανονική ποσότητα τροφής, παρουσιάζουν κοπροφαγία η αλλοτροφαγία δηλαδή τρώνε τα ίδια τους τα κόπρανα η οτιδήποτε άλλο (πέτρες, χώμα, χαρτιά κ.α.) στην προσπάθεια τους πάρουν τις απαραίτητες βιταμίνες και ιχνοστοιχεία που χρειάζονται. Επίσης παρατηρούνται πολυδιψία και πολυουρία που σχετίζονται με τον σακχαρώδη διαβήτη. Τα κόπρανα των σκύλων με εξωκρινή παγκρεατική ανεπάρκεια είναι συνήθως πολτώδη ή διαρροϊκά και σε μεγάλες ποσότητες και έχουν τη μυρωδιά του χαλασμένου βουτύρου λόγω του ότι δεν απορροφώνται τα συστατικά της τροφής και τα λίπη δεν διασπώνται οπότε λαμβάνει χώρα μια αναερόβια ζύμωση τους από τους μικροοργανισμούς που έχουν αναπτυχθεί στο έντερο και γι’ αυτό έχουν αυτή τη μυρωδιά. Ακόμα μπορεί να παρουσιαστούν βορβορυγμοί οι οποίοι να είναι ιδιαίτερα έντονοι λόγω αυτής της ζύμωσης.

      Η διάγνωση είναι δύσκολη και συνήθως τίθεται μετά από καλή κλινική εξέταση, δίνοντας ιδιαίτερη βάση στο ιστορικό του σκύλου, καθώς και στον αποκλεισμό άλλων ασθενειών με παρόμοια συμπτώματα όπως είναι η βακτηριδιακή υπερανάπτυξη, η ύπαρξη παρασίτων στο έντερο, χρόνιες εντεροπάθειες, τα νεοπλάσματα η ατροφία των λαχνών. Επίσης μια ακτινογραφία ή ένα υπερηχογράφημα της κοιλίας θα μας βοηθούσε να αποκλείσουμε κάποια νεοπλάσματα η τοπογραφικές ανωμαλίες του εντέρου ιδιαίτερα στα μεγαλύτερα σε ηλικία ζώα. Οι συνήθεις αιματολογικές και βιοχημικές παράμετροι που ελέγχουμε στις εξετάσεις αίματος βρίσκονται μέσα στα φυσιολογικά όρια. Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί το TLI test το οποίο θεωρείται αρκετά αξιόπιστο και μας βοηθά να σιγουρέψουμε τη διάγνωση. Επίσης ενδείξεις μας προσφέρει και η εξέταση των κοπράνων του ζώου για το αν περιέχουν αδιάσπαστα μόρια λίπους σε μεγάλες ποσότητες.

        Η θεραπεία της νόσου περιλαμβάνει τόσο διαιτητικά όσο και φαρμακευτικά μετρά. Τα διαιτητικά περιλαμβάνουν την χορήγηση  τροφής εύπεπτης με πρωτεΐνες υψηλής θρεπτικής αξίας και με χαμηλά λιπαρά ώστε το ζώο να μπορεί να παίρνει τα στοιχεία που χρειάζεται. Τα φαρμακευτικά μέτρα περιλαμβάνουν την χορήγηση παγκρεατικών ενζύμων από το στόμα για όλη του τη ζωή. Τα παγκρεατικά ένζυμα κυκλοφορούν στο εμπόριο με τη μορφή κάψουλας για ανθρώπινη κατανάλωση και η τιμή τους είναι υψηλή, εναλλακτικά οι ιδιοκτήτες μπορούν να προμηθεύονται το πάγκρεας ζώων από τα σφαγεία και να το διατηρούν στον καταψύκτη. Επίσης χορηγούνται αντιβιοτικά για να σταματήσει η υπερανάπτυξη των βακτηρίων . Τέλος αν υπάρχει και άλλη νόσος όπως σακχαρώδης διαβήτης αντιμετωπίζεται και αυτή με την ανάλογη θεραπεία

Η φροντίδα των νεογέννητων και της μητέρας τους

       Αγαπητοί αναγνώστες σε αυτό το άρθρο θα μιλήσουμε για τη φροντίδα των νεογέννητων κουταβιών καθώς και της μητέρας τους. Η δουλεία του εκτροφέα δεν τελειώνει με το που θα τελειώσει ο τοκετός και θα καθαρίσει τα κουτάβια και τη μητέρα τους, τότε αρχίζει!

       Η σκύλα μετά από κάθε κουτάβι που γεννά, το καθαρίζει και τρώει τα υπολείμματα των εμβρυϊκών υμένων , μια συμπεριφορά απόλυτα φυσιολογική καθώς οι εμβρυϊκοί υμένες περιέχουν ορμόνες οι οποίες βοηθούν το γεννητικό σύστημα της μητέρας να επανέλθει στη φυσιολογική του κατάσταση. Σε αυτή τη φάση θα πρέπει να βεβαιωθούμε ότι η μητέρα δεν γλείφει υπερβολικά τα κουτάβια για να τα καθαρίσει με κίνδυνο να ανοίξει τον ομφάλιο λώρο και να έχουμε εκσπλαχνισμό των κουταβιών. Εάν συμβαίνει κάτι τέτοιο απομακρύνουμε τα κουτάβια από τη μητέρα τους και τα καθαρίζουμε εμείς. Αφού τα νεογέννητα καθαριστούν και θηλάσουν, είναι η σειρά της μητέρας να φάει και να πιει. Θα πρέπει να φέρουμε τα πιάτα με το φαγητό και το νερό στο μέρος που γέννησε καθώς αυτή δεν θα αφήσει τα μωρά μόνα τους για κανένα λόγο. Τα πιάτα θα πρέπει να τοποθετηθούν λίγο ψηλότερα από το δάπεδο, για να αποφύγουμε κάποιο ατύχημα καθώς τα κουτάβια μπορούν να πέσουν μέσα κατά λάθος. Σε διαφορετική περίπτωση θα πρέπει να προσφέρουμε φαγητό και νερό στη σκύλα κάθε 2-4 ώρες. Η τροφή της πρέπει να είναι μιας καλής ποσότητας ξηρά τροφή για κουτάβια γιατί χρειάζεται ενέργεια και πρωτεΐνες για να μπορεί να κατεβάζει αρκετό γάλα για τα μικρά της. Η σκύλα με δυσκολία τις πρώτες μέρες αποχωρίζεται τα μικρά της γι’ αυτό πρέπει να τη βγάζουμε 2-3 φορές την ημέρα για να κάνει τις ανάγκες της. Τις πρώτες ώρες μετά τον τοκετό, όταν την βγάζουμε έξω θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί μήπως γεννήσει κάποιο κουτάβι ακόμα.

    Τα υγιή κουτάβια τώρα, είναι ζωηρά, στρουμπουλά και σθεναρά. Θηλάζουν κάθε 2 ώρες περίπου. Εάν μετά το θηλασμό η κοιλιά τους είναι στρογγυλή και κοιμούνται ήσυχα, σημαίνει ότι τρώνε αρκετά. Σε αντίθετη περίπτωση θα στριφογυρίζουν και θα κλαψουρίζουν συνέχεια. Εάν τα στομάχια τους είναι φουσκωμένα αυτό μπορεί να σημαίνει ότι καταπίνουν αέρα όταν θηλάζουν και για μερικές μέρες ίσως χρειαστεί να τα ταΐζουμε εμείς κάποιες φορές την ημέρα. Η σκύλα μετά από κάθε γεύμα τα γλείφει στην κοιλιά και τον πρωκτό για να προκαλέσει το αντανακλαστικό της ούρησης και της αφόδευσης. Η συμπεριφορά αυτή θα διαρκέσει για τις πρώτες 2-3 εβδομάδες.

     Μετά τις 3 εβδομάδες τα κουτάβια αρχίζουν τα δοκιμάζουν σιγά σιγά την τροφή που τρώει και η σκύλα. Ένας καλός τρόπος για να τα κάνουμε να αρχίσουν να τρώνε στερεή τροφή είναι να ανακατέψουμε στο μπλέντερ 2 κούπες ξηρά τροφή για κουτάβια με γάλα για κουτάβια και λίγο χλιαρό νερό και να τα ανακατέψουμε μέχρι να αποκτήσουν την υφή της φρουτόκρεμας που δίνουμε στα μωρά. Αυτό το μίγμα το αφήνουμε  μέσα στο κουτί με τα κουτάβια, τα οποία αφού παίξουν με αυτό θα δοκιμάσουν και τελικά θα το φάνε. Ότι περισσέψει θα το φάει η σκύλα. Σιγά σιγά το μίγμα θα γίνεται όλο και πιο στερεό, ελαττώνοντας τα υγρά και προσθέτοντας περισσότερη ξηρά τροφή, μέχρι τις 6-7 εβδομάδες οπότε τα κουτάβια θα τρώνε μόνο στερεή τροφή. Από την Πέμπτη εβδομάδα η σκύλα πρέπει να γυρίσει στην τροφή συντήρησης για ενήλικα , με αυτόν τον τρόπο θα μειωθεί η παραγωγή γάλακτος και θα σταματήσει φυσιολογικά στις 7 εβδομάδες που θα απογαλακτιστούν και τα κουτάβια.

     Η υγιεινή του χώρου που μένουν τα κουτάβια έχει μεγάλη σημασία. Το δάπεδο πρέπει να καθαρίζεται τουλάχιστον μια φορά την ημέρα τις πρώτες 2-3 μέρες ενώ όσο τα κουτάβια μεγαλώνουν και τρώνε πιο πολύ αυτό θα πρέπει να γίνεται πιο συχνά. Επίσης θα πρέπει να υπάρχει διαχωρισμός της περιοχής που τρώνε και εκεί που κάνουν τις ανάγκες τους. Τα σκυλιά από τη φύση τους έχουν διαφορετικό μέρος για φαΐ και παιχνίδι και άλλο για να κάνουν τις ανάγκες τους , ο χώρος αυτός μπορεί να διαχωριστεί με ένα μικρό κομμάτι ξύλο. Το δάπεδο του χώρου αυτού πρέπει να στρωθεί με εφημερίδες και από επάνω ροκανίδι. Καλό θα ήταν να είναι από ξύλο που έχει έντονη μυρωδιά  ώστε τα κουτάβια να συνδυάσουν την έντονη οσμή με τον χώρο που κάνουν τις ανάγκες τους οπότε θα είναι πιο εύκολο να εκπαιδευθούν όταν θα πάνε στο καινούργιο τους σπίτι με τον νέο ιδιοκτήτη.

       Τα κουτάβια θα πρέπει να αρχίσουν την αποπαρασίτωση στην ηλικία των 2 εβδομάδων και με επανάληψη στις 4,6 και 8 εβδομάδες και μετά από αυτό κάθε 2 μήνες. Καλό θα είναι μόλις απογαλακτιστούνε τα κουτάβια να επισκεφθούμε τον κτηνίατρο για να τους κάνει έναν έλεγχο για την καρδιά, κήλες που μπορεί να έχουν η κάποια άλλα προβλήματα. Για τη σκύλα όσο θηλάζει θα πρέπει να ελεγχουμε τους μαστούς της και εάν παρουσιάζουν σημάδια μαστίτιδας ( διόγκωση, ερύθημα , πόνο) να ειδοποιούμε τον κτηνίατρο. Τέλος θα πρέπει να κοιτάμε τα νύχια των κουταβιών και να ψαλιδίζουμε τις άκρες τους για να μην τραυματίζουν τους μαστούς της σκύλας.

      Ο εμβολιασμός των κουταβιών αρχίζει την έκτη εβδομάδα και τελειώνει την 12^η-15^η εβδομάδα ανάλογα με το πρόγραμμα που ακολουθούμε. Τα κουτάβια ανοίγουν τα μάτια τους μεταξύ 12 και 15 ημερών και βλέπουν καθαρά από την 21^η ημέρα. Τα δόντια τους αρχίζουν να βγαίνουν τις 2 πρώτες εβδομάδες της ζωής τους, ενώ μέχρι τους 2 μήνες έχουν βγει και τα νεογιλά δόντια (του γάλακτος). Τα μόνιμα δόντια αρχίζουν να βγαίνουν από τους 2.5 μήνες και ολοκληρώνεται η έκφυση στους 7,5 εως 8 μήνες.

     Τα κουτάβια πρέπει από μικρή ηλικία να συνηθίσουν με τους θορύβους είτε αυτοί είναι μέσα στο σπίτι είτε έξω από αυτό ( αυτοκίνητα μηχανάκια κλπ). Από τις 10 εβδομάδες και μετά καλό είναι τα κουτάβια να μένουν για κάποιες ώρες σε δικό τους ξεχωριστό χώρο το καθένα για να ξεκουράζονται.

     Αυτές είναι μερικές συμβουλές πως μπορούμε να φροντίσουμε τα κουτάβια και την μητέρα τους ώστε να μεγαλώσουμε γερά και υγιή σκυλιά, τόσο σωματικά όσο και ψυχικα.